Overweging 7: Zijn feiten een fictie?

Leerstuk 2: Feiten. Feiten werden na de oorlog op de troon gehesen en duiding werd wegens subjectief, emotioneel en irrelevant ‘afgeschaft’

Vraag: bent u ook de hofleverancier van de feiten over uw organisatie?

Veel mensen denken dat ze hun mening op de feiten baseren. Dat is een gaaf verlicht zelfbeeld, een zelfbeeld dat wel tegen een stootje kan. Men herkent de dragers aan beginzinnen als: “Het is toch gewoon zo dat…” of “Laten we ons beperken tot de feiten.” Om over ‘het eerlijke verhaal’ nog maar te zwijgen. Kom ze niet aan boord met de vraag of ze hun feiten niet, omgekeerd, op hun mening afstemmen.

Als je van mening bent dat plastic verpakkingen iets met de afvalberg te maken hebben, dan stem je je feiten daarop af. Ben je van mening dat de verpakkingsindustrie zich bezighoudt met logistiek, transport en distributie, dan veranderen de feiten vanzelf mee. Er zijn dus wel feiten, maar hun selectie en hun duiding zijn afhankelijk van het issuesmanagement van de gebruikers. Bij verandering van het issue of het plaatsen in een ander frame worden de eerder aangevoerde feiten vanzelf irrelevant.

We doen graag een beroep op de feiten. Dan ziet het betoog er meteen een stuk legitiemer uit en kunnen we niet beticht worden van vooroordelen. Subjectiviteit staat in het Westen beslist in een kwalijke reuk. Feiten spelen daarom in een vak als voorlichting een prominente rol. De verhouding tussen feiten en duiding moet (nog steeds) à tort et à travers ten voordele van de feiten uitvallen. Feiten werden in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw op de troon gehesen en duiding werd ‘afgeschaft’. Het begrippenpaar ‘objectieve voorlichting’ was geboren. Ook journalisten beoogden ‘objectieve verslaggeving’ met het beleden adagium ‘hoor en wederhoor’ als leidende vakethiek, een principe dat al langer in het internationale recht gehanteerd wordt*. Juristen gingen en gaan er vanuit dat ze de beschikking hebben over feiten. Iemand was tenslotte wel of niet op de plaats delict en op een diefstal staat ‘gewoon’ een maximumstraf. Natuurwetenschappers hoeft men überhaupt niet aan boord te komen met een opvatting die luidt dat er geen zuivere feiten zijn. Zij werken immers in een feitenfabriek, zij zijn belangrijke leveranciers van feiten. Hoe is dan zo’n ogenschijnlijk vaststaande waarheid over het bestaan van feiten te problematiseren en vooral ook: waarom zouden we dat doen? Om met dat laatste te beginnen: voor een oordeel over personen en organisaties, vraagstukken en beleid, moeten we feiten van niet-feiten kunnen onderscheiden. Om dat te kunnen beoordelen, moeten we wel weten op welke parameters we moeten letten, maar dat is niet zo eenvoudig. Want het is vaak ondoenlijk om feiten van interpretaties te onderscheiden, feiten van meningen en daarmee de vraag of wij onze mening baseren op de feiten, of de feiten op onze mening: dat weten we gewoon (meestal) niet. Hardnekkig is het verlichte zelfbeeld wel. “Elk verstandig mens onthoudt zich van een mening over een onderwerp waarvan hij (nagenoeg) niets weet,” schrijft politicoloog Bob van den Bos.** Als dat zo was, of zou moeten, zou het een stuk stiller worden op de wereld. Maar niet alleen dat: wij weten (meestal) niet wanneer iets een feit is en wanneer een mening. Wij kunnen pas waarnemen als ons verteld wordt dat en bij voorkeur wat er waar te nemen is. Daar gaan we dus eerst eens op inzoomen.

Volgende keer: Monkey business

* In de La Grand zaak oordeelde het Internationale Gerechtshof dat “Overeenkomstig art. 36 lid 1 (b) van het Weens Verdrag voor consulair verkeer de Amerikaanse autoriteiten de (tot de doodstraf veroordeelde Duitse) broers hadden moeten wijzen op hun recht op consulaire bijstand van de Duitse regering. Dit was echter niet gebeurd. (…) Kort voor de terechtstelling van Walter LaGrand klaagde Duitsland bij het hof van Arizona vanwege de schending van het recht op hoor en wederhoor.”

** Laat de slager en de chirurg niet over dat EU-verdrag gaan, NRC Weekend, 1 november 2015