Overweging 14: Feiten zijn niet onomstotelijk
Leerstuk 1: Duidingen hoeven niet uit feiten te bestaan
Appels als vitaminebommetjes, appels als an apple a day keeps the doctor away. Het valt nog te bezien of de feiten over appels allemaal wel zo onomstootbaar zijn. Geen mens heeft ooit een vitamine of calorie uit empirische waarneming tenslotte. Dat het eten van appels iets verstandigs is, wordt nergens onderbouwd, zo min als dat snoepen onverstandig zou zijn. Het is de woordcombinatie met zijn innerlijke tegenstrijdigheid die, zonder tussenkomst van feiten, tot onze verbeelding spreekt.
Lees verder
Snoepen is (voor veel mensen) lekker en overbodig, een onweerstaanbare combinatie die onder omstandigheden al snel onverstandig gevonden wordt. Daarmee zitten we plotseling middenin het reclamevak, waar deze stijlfiguur graag gebruikt wordt. Het modehuis H&M combineert met veel succes ‘design’ met ‘goedkoop’ bijvoorbeeld. Maar het reclamevak is een vak van verleiding, niet per se het vak van de feiten en de feitelijke duidingen.
Neem bijvoorbeeld ‘rendementsdenken’. “Coornhert[1] presenteert goed koopmanschap als ideaal voor iedereen. (…) Multatuli[2] schiep met de creatie ‘Droogstoppel’[3] de ultieme aanval op het rendementsdenken van de Nederlandse koloniale handelsgeest en benepenheid. (…) Het Nederlandse rendementsdenken, aldus de Utrechtse letterkundigen Stronks en Pieterse, ziet zichzelf niet als ideologie maar ‘als een praktijk, als iets wat je gewoon doet, omdat het nu eenmaal in de praktijk de beste resultaten oplevert’. En dat is ‘een tautologie waartegen het lastig protesteren’ is.”[4]
Wat die praktijk is, wat een best resultaat is, wat ‘nu eenmaal’ betekent, het blijft gissen en van feiten is geen sprake. Maar duidingen van het begrip rendementsdenken zijn het wel.
Volgende keer Overweging 15: feiten worden aangenomen zonder enige vorm van bewijs.
[1] Dirck Volkertsz. Coornhert, Amsterdam 1522 – Gouda 1590. Zijn vele geschriften op het terrein van theologie, moraal, strafstelsel en staatsinrichting zijn in het Nederlands in plaats van in het gangbare Latijn gesteld. Hij heeft op die wijze veel bijgedragen tot de verrijking en verbetering vsn de Nederlandse taal (Wikipedia).
[2] Eduard Douwes Dekker, pseudoniem Multatuli, Amsterdam, 1820 – Ingelheim am Rhein 1887.
[3] Multatuli, Woutertje Pieterse, 1890.
[4] Beatrice de Graaf, De retoriek van het rendement, NRC Handelsblad, 26 april 2015.
Klap in
Geef een reactie